• صفحه نخست
• تاریخچه مختصری از هنر نگارگری

تاریخچه مختصری از هنر نگارگری 
هنر نگارگری یعنی به تصویر درآوردن و کشیدن، که با مجموعه‌ای از رشته‌های مختلف هنری مثل تذهیب، تشعیر و … در ارتباط است. اگر به تاریخچه و پیشه هنر نگارگری نگاهی بیندازید، مشاهده می‌کنید که این هنر از سالیان دور در شرق و ایران وجود داشته، ولی جستجوی ریشه ها و تاریخچه نگارگری ایرانی دشوار است، زیرا این هنر بیشتر در دوره‌های مغول و تیموری (قرن سیزدهم – شانزدهم) به اوج خود رسید. حاکمان مغولِ ایران، سبک نقاشی چینی را در کشور گسترش دادند و تعداد زیادی از صنعتگران چینی را با خود آوردند. حتی کاغذ در سال ۷۵۳ میلادی از چین به ایران رسید و از این رو، تاثیر هنر چین در این رشته بسیار زیاد است.

از این رو ما در این مطلب به صورت خلاصه به بررسی تاریخچه نگارگری در ایران می‌پردازیم و ویژگی‌های کلی مکتب نگارگری شیراز، تبریز و هرات را برایتان شرح می‌دهیم؛ در ادامه همراه ما باشید.

تاریخچه نگارگری در ایران
مهم‌ترین عملکرد نگارگری سنتی ایران، تصویرگری آن بود. هنر نگارگری ایرانی نه تنها به طرح ادبی، تصویری بصری می‌بخشید، بلکه آن را لذت بخش‌تر و قابل درک‌تر می‌کرد. نگارگری به زبانی از زبان‌های هنری و شعری تبدیل شد و مطابقت عمیق و صمیمانه‌ای با شعر پیدا کرد.

در طول ده قرن گذشته بسیاری از آثار بزرگ ادبی برای الهام بخشیدن به نگارگران ایرانی وجود داشته است. در پایان قرن دهم، فردوسی شعر حماسی جاودانه خود، یعنی شاهنامه را خلق کرد که دارای حدود ۵۰ هزار دوبیتی بود. او از طریق بیان واقعیت و افسانه، تاریخ کشور را از زمان ایجاد جهان تا فتوحات اعراب در قرن هفتم به تصویر می‌کشد. در قرن دوازدهم نظامی خمسه را سرود، که عاشقانه‌ای بسیار محبوب بود و توسط برخی از شاعران هندی که به زبان فارسی می‌نوشتند، تقلید شد.

تصویرسازی شاهنامه، گذر سیاوش از آتشگذر سیاوش از آتش، سده هشتم هجری، مکتب نگارگری شیراز
آثار قرن سیزدهم نیز در تاریخچه نگارگری ایرانی بسیار اهمیت دارند. در این زمان ما شاهد خلق آثاری همچون بوستان و گلستان توسط سعدی هستیم. گلستان مجموعه‌ای از حکایت‌ها و ضرب المثل‌های اخلاقی و سرگرم کننده است که در نثری زیبا، به شکل قافیه‌ای و با فواصل متناسب با بیت‌ها نوشته شده است. بوستان نیز کتابی تعلیمی است و یکی از شاهکارهای ادبیات فارسی محسوب می‌شود. این کتاب از نظر لحن غنایی است و از نظر ترکیب، حالت حکایت و روایتی دارد.

در قرن ۱۴ میلادی، کارهای عاشقانه‌ای از امیر خسرو دهلوی، خواجو کرمانی، حافظ و کمال خجندی وجود داشتند. قرن پانزدهم زمان زندگی شاعر دیگری به نام جامی بود، او هفت شعر حماسی به نام هفت اورنگ (هفت تاج و تخت) را سرود و آثار وی تمام مقوله‌های مختلف ادبیات پیشین را در برمی‌گیرند. این ادبیات الهام بخش را می‌توان در تاریخچه نگارگری در ایران، به عنوان ثروتی عظیم به حساب آورد. زیرا باعث شد که مکتب های نگارگری زیادی ایجاد شوند و هرکدام با سبک منحصر به فرد خود، تنوع زیادی از نقاشی‌ها را به وجود آوردند. از طریق همین مدارس بود که نگارگری هم در ایران، و هم در آسیای میانه به پیشرفت چشمگیر خود دست یافت. سه مکتب تاثیرگذار در شیراز، تبریز و هرات ایجاد شدند.

۱- مکتب نگارگری شیراز
برگی از کتاب شاهنامه تهماسبی، مکتب نگارگری تبریزبرگی از کتاب شاهنامه تهماسبی، مکتب نگارگری تبریز
در قرن‌های سیزدهم و چهاردهم شیراز، پایتخت فارس شاهد ظهور جدیدی در توسعه زندگی فرهنگی خود بود. در این زمان سعدی، خواجو کرمانی و حافط می‌زیستند، که همین موضوع باعث رونق شعر و نگارگری شد. یکی از مهم‌ترین آثار نگارگران ایرانی این دوره شاهنامه بود و در شیراز تعداد زیادی از نقاشان به آن پرداختند. در نگارگری‌های شیراز در قرن ۱۴ میلادی، تقارن و ترکیب‌های ساده، یکنواخت و با حاشیه‌های زینتی دیده می‌شود.

با این وجود، مکتب نگارگری شیراز نفوذ زیادی در سراسر ایران داشت و در پایان قرن پانزدهم آثاری با بالاترین کیفیت تولید می‌کرد. تصاویر خمسه نظامی (۱۴۹۱)، نمونه‌ای از هنر شیراز در زمان اوج خود بود. چه در ترکیب و چه در توزیع جزئیات، ما شاهد وضوح کامل هستیم و همچنین، خطوط به شکل محکم و مطمئن کشیده شده‌اند.

۲- مکتب نگارگری تبریز
در اواخر قرن سیزدهم، مکتب نگارگری تبریز تاسیس شد. پیشرفت هنری اولیه مکتب تبریز با شیراز متفاوت بود، زیرا آنها تمایل داشتند که در تصاویر خود ویژگی‌های هنر خاور دور را با سبک نقاشی ارمنی-بیزانس ترکیب کنند. این تاثیر اخیر را می‌توان با موقعیت جغرافیایی تبریز که در مرزهای منطقه ارمنستان قرار دارد، مرتبط دانست.

در آغاز قرن ۱۵ بین سبک‌های مختلف هنری مکتب نگارگری شیراز و تبریز روابط نزدیک‌تری پدیدار شد. این زمان به مهاجرت بزرگی از نقاشان مربوط می‌شود که پس از تسخیر تیمور در بغداد (در ۱۳۹۳ ، ۱۴۰۱) و تبریز (۱۴۰۲) آغاز شد. بسیاری از آنها به سمرقند رفتند و در آنجا با ایده‌ها و سلیقه‌های موجود سازگار شدند. اما در عین حال بسیاری از سنت‌هایی که مدت‌ها قبل از مهاجرت به آن‌ها می‌پرداختند را معرفی کردند.

در قرن شانزدهم، در سرزمین‌های وسیع ایران و آسیای میانه، شعر جامی بسیار محبوب بود و هنر نقاشی را با مضامینی جدید غنی کرد. این آغاز تحولی بزرگ در تاریخچه نگارگری ایرانی و مدارس مختلف هنری بود. در نگارگری‌های آن دوره‌ی تبریز، فرصت بسیار باشکوهی ایجاد شد که در یک فضای محدود، بخشی از یک صحنه یا منظره خاص را بکشند. به عنوان مثال، تصویری از یک ساختمان کاخ که شامل بخشی از حیاط آن، باغ داخلی و فضای داخلی کاخ می‌شد. از این دوران به بعد، معماری و چشم‌انداز هم به نگارگری ایرانی اضافه شد. چهره‌های موجود در ترکیب دیگر محدود و ساکن نبودند و به روشی زنده و طبیعی‌تر رنگ آمیزی می‌شدند.

۳- مکتب نگارگری هرات
در نیمه اول قرن ۱۵ مدرسه‌ای هنری در هرات تاسیس شد. بهترین هنرمندان از مدارس تبریز و شیراز به آنجا نقل مکان کردند. در اوایل فعالیت این مدرسه، مکتب نگارگری هرات شکلی حرفه‌ای‌تر گرفت و نقاشی با دقت بیشتری کشیده می‌شد. با افزایش مهارت نقاشان، فیگورها با اطمینان و اعتماد به نفس بیشتری خلق می‌شدند و ساختار ریشه‌ای ترکیبات به سمت پیچیده‌تر شدن پیش رفت. هنرمندان هرات در به تصویر کشیدن مردم استثنایی بودند و محیط اطراف را به شکلی هنرمندانه به تصویر می‌کشیدند.

صفحه‌ای از شاهنامه بایسنقری ، مکتب نگارگری هراتبرگی از شاهنامه بایسنقری، مکتب نگارگری هرات
کمال الدین بهزاد یکی از شناخته شده‌ترین و تاثیرگذارترین نقاشان در مکتب نگارگری هرات به حساب می‌آید که هنر و خلاقیت وی تحت تاثیر آثار شاعرانی همچون جامی و نوایی بود. او در نقاشی‌هایش نه تنها مردم را به نمایش می‌گذاشت، بلکه به زندگی روزمره و فضایی که آن‌ها را احاطه کرده است هم می‌پرداخت. نقاشی‌های بهزاد نگارگری را به اوج شکوفایی واقعی خود رساند. افرادی مثل معلم و رئیس کارگاه دربار، میراک ناکاش، قاسم علی، خواجه محمد ناکاش و شاه مظفر هم نقاشان دیگری بودند که در کنار بهزاد باعث معروفیت مکتب هرات شدند.

اما با گذشت زمان موضوع نگارگری‌ها محدودتر می‌شد. در قرن هفدهم عمدتا صحنه‌های عاشقانه، پرتره و حتی برخی از تصاویر اروپایی کپی می‌شدند. در قرن هجدهم ژانر جدیدی از گل‌ها و پرندگان ظاهر شد. در تمام این سال‌ها تا هم اکنون، همواره هنر نگارگری ایرانی طرفداران زیادی داشته است و به صورت پایدار به فعالیت خود ادامه می‌دهد. امروزه جوانان بسیاری به این هنر علاقه‌مندند و آن را به شکلی حرفه‌ای پیگیری می‌کنند.

“تمامی محتوا مندرج در سایت متعلق به رسانه ریتم آهنگ می باشد و هرگونه کپی برداری با ذکر منبع بلامانع است.”